De leugen van Erasmus’ antisemitisme
Met Erasmus zit je in Nederland altijd goed. Ereprijzen, bruggen en universiteiten kun je naar hem noemen zonder iemand voor het hoofd te stoten. Erasmus is de enige humanist van Europees formaat die ons landje heeft voortgebracht, daar is niets bedreigends aan. Sinds korte tijd beweren boze tongen anders. ‘Het is een vuile antisemiet.’
Natuurlijk leest uiteindelijk bijna niemand Erasmus; bij De Slegte liggen op dit moment vertalingen van zijn belangrijkste werken in de ramsj. Daarin komt Desiderius Erasmus naar voren als een man van matiging en ironie: een echte Hollander.
Sinds enige tijd wordt geprobeerd hem van zijn voetstuk te stoten: Erasmus zou een vuile antisemiet zijn, nog erger dan Luther. Maar wat is daarvan waar? Niet meer dan dat Erasmus zich als man van zijn christelijke tijd een paar keer hatelijk over joden uitlaat, in zijn werk dat vele duizenden bladzijden omvat.
De moderne mens fronst bij dat soort opmerkingen de wenkbrauwen, maar zulke terloopse hatelijkheden zijn tot de Shoah te vinden bij de meest gerespecteerde schrijvers. Onze woordenschat draagt nog steeds de sporen van de algemene vooroordelen: jodenstreek, jodenfooi, jodenkerk, jodenman. Deze woorden durft niemand meer in de mond te nemen. En aarzeling overvalt je bij de aankoop van jodenkoeken.
Wat bij Erasmus, en ook bij Voltaire, volkomen ontbreekt, is het rassendenken. Geen wonder, want dat is het product van het vulgair sociaal Darwinisme. Daarvoor wordt pas in tweede helft van de negentiende eeuw de pseudowetenschappelijke term antisemitisme geschapen. Het getuigt van weinig historisch besef om iemand die vier eeuwen tevoren leefde te betichten van rassenhaat tegen de joden.
Anders dan Luther is Erasmus ook nooit door de nazis gebruikt om de verdelging van de joden te legitimeren. Niet alleen was Luther veel feller en massiever in afkeer van joden, maar hij schreef zijn pamfletten ook in de volkstaal. Erasmus boodschap bereikte alleen de Latijn lezende elite.
In een reeks doordachte artikelen in De Vrijdenker veegt de Erasmuskenner Leo Molenaar de vloer aan met de lieden die om raadselachtige redenen opeens Erasmus als antisemiet willen neerzetten. Maar ja, de leugen is op het internet snel en de waarheid achterhaalt maar traag.
Bron:
