Ferme humaniteit is nodig in migratiekwestie

Tegenstellingen, stereotypen en wantrouwen domineren het migratiedebat. Noch ‘vluchtelingknuffelaars’ noch eigen-volk-eerst-schreeuwers brengen ons verder. Ferme humaniteit wel. We moeten onze loopgraven verlaten en elkaar als mens durven aanspreken. Dat betoogt directeur van het Humanistisch Verbond Christa Compas. Een verkorte versie van dit betoog, verscheen op 20 juni als opiniestuk in Trouw.

Door Christa Compas

 “Wat komen ze doen, we hebben al genoeg sores? En wie doet er een keer wat voor ons?” Een kennis van mij verweerde zich stellig tegen de komst van migranten. Maar toen er toch een vluchteling in haar buurthuis arriveerde,  was zij de eerste die zich over hem ontfermde. In de praktijk blijkt soms wat er echt toe doet. Een week later was ik op Malta. Een jonge migrant met wie ik daar in gesprek raakte, koesterde nogal conservatieve opvattingen over vrouwen. Bovendien kon hij zich niet voorstellen dat je zonder god een moreel mens kon zijn. Ik weersprak hem. Ondanks de afkeurende blikken van omstanders toonde hij zich toen oprecht geïnteresseerd in mijn verhaal. In ons gesprek telde uiteindelijk meer dan meningen en uitgesproken vooroordelen.

Complex

De migratiekwestie is het meest urgentste en meest complexe thema in onze samenleving. Helaas wordt in discussies over open of gesloten grenzen de meest reële vraag niet gesteld: hoegeven we vanuit een toevallige en vaak ongemakkelijke lotsverbondenheid met anderen tóch vorm aan een toekomstbestendige samenleving? In de vele hoeken van onze samenleving wordt weliswaar geëxperimenteerd met die vraag, maar tegenstellingen, wantrouwen en frustratie domineren het publieke debat. Daarbij is de vraag ‘wat moeten we met elkaar?’ minstens zo relevant geworden als de vraag ‘wat moeten we met de vluchtelingen?’ Stereotyperingen waarmee alle migranten als verkrachters en homo-haters worden neergezet, of juist als aaibare en zielig, zijn even zorgelijk als demonstraties en tegendemonstraties die elkaar bij voorbaat leeg verklaren.

Stille meerderheid

Een stille meerderheid wil zich ondanks alle zorgen menselijk tonen. Maar deze wordt, met kwalijke gevolgen, nog steeds onvoldoende gehoord. Zolang onze situatie vooral in beeld komt als onderwerp van een onverzoenlijke (woorden)strijd, baseren mensen hun ideeën sneller op tegengestelde, dominante meningen óver de voorgestelde situatie. Intussen is het onze opgave om die situatie te délen. Onze antwoorden vinden we niet in de vastgeroeste strijd tussen meningen, maar in een terugkeer naar de complexere, concrete praktijk. Wat daarbij telt, is onze humaniteit, die zich dwars door alle woordenstrijd realiseert in een ontmoeting tussen mensen.

Die concrete praktijk moeten we voeden, in beeld brengen, meer ruimte geven. Daarom steunt het Humanistisch Verbond de campagne Stay Human, geïnitieerd door organisaties als Humanitas, Amnesty International enOxfam Novib. Het is de hoogste tijd om alle bestaande initiatieven te bundelen en de stille meerderheid een stem te geven. Omwille van een reëel beeld van onze situatie en mogelijke (deel)antwoorden daarop. Omwille van een beter gespreksklimaat, meer draagvlak voor een humane opvang en een nieuw bindend geluid.

Ferme humaniteit

Daarvoor hebben we geen naïef open-armen-comité nodig, noch een eigen-volk-eerst mentaliteit, maar een ferme humaniteit. Softe verdraagzaamheid is valse humaniteit (de neiging om álle verdraagzaamheid als soft af te doen is dat overigens ook). Echte humaniteit is altijd ferm: bereid om ondanks verschillende opvattingen de ander als volwaardig mens te erkennen; én, waar die houding op het spel staat, tegelijk bereid om tot op het bot lastig,assertiefen weerbaar te zijn. Of het nu gaat om boze, schreeuwende Nederlanders of om migranten die in azc’s homo’s bedreigen, ongelovigen intimideren en vrouwen als minderwaardig benaderen. Door ferm in te staan voor wederzijds respect, brengen we onze waarden in praktijk en nemen we anderen serieus.

Zo vormt de huidige situatie een test voor onze humaniteit en veerkracht. Zij stelt ons voor de opgave de verbindende geest van universele mensenrechten wakker te houden en de grensoverschrijdende potentie van broederschap te bewaren.

Doorbraak

Vinden we daardoor een uitweg uit de crisis? Komen we zo bijvoorbeeld tot een goed, duurzaam, breed gedragen politiek beleid? Zonder open houding en gedeeld besef van verantwoordelijkheid, komen we in ieder geval geen stap verder. Andersom geldt trouwens ook: zonder goed beleid geen duurzame solidariteit. De rekening van onze solidariteit komt nu nog vooral bij armere wijken terecht. Zorgen van mensen over het verlies van eigen mogelijkheden moeten daarom worden gehoord. Tegelijk mogen we verwachten dat mensen met de situatie meebewegen. We zijn er nu eenmaal in terecht gekomen.

Voor die situatie is een ‘gouden oplossing’ niet gegeven. We doen er juist goed aanom het weerbarstige en tragische van de huidige ontwikkelingen te onderkennen. Want alseen evidente uitweg blijkt te ontbreken, leren we onze weg vaak pas zien: de zoektocht naar een doorbraak van het (mede)menselijke in een weerbarstige wereld. Die doorbraak is nooit vanzelfsprekend of definitief, maar is wel op elk moment en in  iedere hoek van de samenleving mogelijk.

Zo kán migratietegenstander in een toevallig gesprek ontdekken dat hij met mensen te maken heeft; iemand die xenofobie verafschuwt, ervaart dat niet alle bezorgde demonstranten even onverdraagzaam zijn als Geert Wilders; een conservatief religieuze migrant leert in de ontmoeting anders over vrouwen en ongelovigen denken; en regeringsleiders herkennen elkaar in de oprechte zoektocht naar nieuwe wegen en antwoorden. Dat alles is mogelijk – en moet ook gebeuren.

Een happy end is niet gegarandeerd. Het is aan ons.

Stay Human

Op 15 juni is de campagne Stay Human gestart. Stay Humanis het ontbrekende geluid in het vluchtelingendebat. Want wat je hoort zijn vooral extreme standpunten. Het midden hoor je niet. Maar dat zijn wél de meeste mensen. Ze luisteren, denken na, hebben meer vragen dan antwoorden. Ze willen genuanceerd blijven.